Masło leczące rany, jajko gaszące pożar - ludowe wierzenia na Wielki Piątek

Wielki Piątek, dzień upamiętniający mękę i śmierć Jezusa Chrystusa, to w tradycji ludowej nie tylko czas zadumy i ciszy, ale również barwnych i pełnych symboliki obrzędów. 

Choć współcześnie niektóre z nich odeszły w zapomnienie, w przeszłości odgrywały istotną rolę.

Szczególne miejsce w kulinarnym i symbolicznym krajobrazie Wielkiego Piątku zajmowały żur i śledź.

W ludowych obrzędach wielopiątkowych ważne miejsce zajmują śledź i żur. W tym dniu odbywało się wybijanie żuru, potrawy spożywanej przez okres całego postu, czyli od środy popielcowej do Wielkiego Czwartku. W Wielki Piątek gospodynie wyrzucały nareszcie post, którego symbolem był popiół rozsypywany na polu, a po czym też tłukły garnek, w którym ten popiół nosiły, a później w całej Polsce odbywał się pogrzeb żuru i śledzia. Żur wynoszono z kuchni jako już niepotrzebny, a towarzyszyły temu różne żarty i na przykład na Kujawach oblewano żurem drzwi domów, szczególnie tych, w których mieszkały młode i piękne dziewczęta. Wyrzucano też śledzie, które przez sześć tygodni postu były obok żuru podstawą codziennego jadłospisu.

- mówi Sylwia Kacalak, etnolog z Muzeum Pałac Saski w Kutnie.

Jednak Wielki Piątek to nie tylko rytuały związane z kuchnią. Wierzono, że tego dnia dzieją się rzeczy niezwykłe:

Powszechnie też wierzono w czarodziejską moc tego dnia, dlatego też gospodarze sadzili wtedy nowe drzewka owocowe, przekonywani, że dobrze się przyjmą i będą znakomicie owocowały. Na przykład co? Masło - robione w Wielki Piątek gospodynie przechowywały przez cały rok i używały go potem jako lekarstwa na rany dla zwierząt i ludzi. Zniesionym w tym dniu jajkom przypisywano też cudowną siłę. Podobno nigdy się nie psuły, a rzucone do ognia natychmiast zgasiły pożar.

Z Wielkim Piątkiem związanych jest także kilka przysłów:

Wielki piątek, dobry się w początek. Jeżeli wielki piątek kropi, radujcie się chłopi. Wielki piątek jasno, to w stodole ciasno. Te przysłowia też były takie i trochę śmieszne, nawiązujące do tego wszystkiego, do tych wszystkich zwyczajów, które się działy w tym czasie.

Dziś te tradycje stanowią cenny ślad po świecie, w którym codzienne życie ściśle splatało się z rytmem świąt, przyrody i wiary.